WIDOPEDIA
Een blog over Frans-Vlaanderen, de Nederlanden en Europa
Wido Bourel

Meest recente berichten
Archieven
Kernwoorden

Vlaamse spreekwoorden en gezegden

genoteerd door Henri Verclytte, onderwijzer te St-Mariekappel

Henri Verclytte was onderwijzer in Sint-Mariekappel, vervolgens in Wielder en in Volkerinkhove en overleed in 1890. Wellicht heeft H. Verclytte deze spreekwoorden genoteerd toen hij in Sint-Mariekappel woonde. Hij was ook dichter maar gedichten van hem zijn ons niet bekend. Hij correspondeerde met Biekorf en met het Comité Flamand de France. Deze lijst van spreekwoorden werd in 1968 door R. de Bevere uit Loker bezorgd aan de taalkundige en Frans-Vlaanderenkenner Cyriel Moeyaert. De Bevere was in het bezit gekomen van deze spreekwoorden via de familie van priester Decroocq, leraar in Sint-Winoksbergen en auteur van een interessante geschiedenis van het Sint-Winokscollege.

Zoo veel hoofden, zoo vele zinnen.

Ider huys heeft zy kruys.

Al’s ’t hennige voor ’t haentje kraeyt
’t gaet dikkers al bekaeyt

Geeft den boffer a brood
Den klager en heet geen nood

’t is a wys kind die zy vader kent (of slagt).

Den koster en wult nie.

Hy is dief van zy stil.

’t aven of morgen dien man gae nog wel zyn.

’t is al verlooren vlamsch, en de wals hen’t zoo noodig.

Zulk tronk zulk jonk.

God zal en twat verleenen. Brood of de dood
Agter lyden komt verblyden.

Twee meesters (of vrouwen) in een huys
Twee katten op een muys
Twee honden op een been
Kommen zelden overeen.

’Kwensch’ je a geluk zalig nieuwe jaer, en nog veele toekommende is ’t u zalig.

’t is de gezonthyd die de kroone spant.

Komt wat vooren (als men in een winkel binnenkomt en niemand komt te voorschijn)

Kom mae by, kom mae by, al warm en vasch ebakken,
Vandage voor geld en morgen voor nieten . ’k gaen ’t al verb…

Je steekt de blaeuwe schorte regt.

’t is myn ziere Gods waer.

En is wyzer al kommen van de schole of al gaen.

Hy gaet zy wittebrood vooren eeten.

Waerom leg-je Sinte Pieter op Onzen Heere?

Je moet Sinte Pieter op Onze Heere nie leggen.

Van (of) agter verzet
komt belet

Bij een ontmoeting:
Dag N. – Dag P. – hoe gaet ’t met u? – God ze g’looft
Wel en met u? – ’t gaet … – te beter, lang mogt ’t deuren
Of : ’t erger..

Elk nageltje gae zyn last dragen.

Trouwt gy een zot om zyn kot Gy verliest het kot en behoud den zot.

Ydel beuzen maken dullen bagynen.

Van een dronkaard zegt men:
Hy is een halv’ oog uyt; hy is een ooge uyt; hy is wat agraent; hij is al in mul; hy is dronke lyk a duytsch, lyk a
poloney ; hy is ebéten van den rossen hond.

Bah! He gaet te ligter loopen.

Piepende karren loopen lange.

’t is nie assan kermesse als ’t vaentje uytstikt.

Acht en tachtentig kleene Kasselsche hinstekagteltjes.

Je moet den stok in tween doen.

Hy heet op zyn duymen aeklopt ewist.

Hy is wat aekortherkt.

’t gaet hem wel kommen, hy gaet daer me zyn been wat regten.

’t is al oud of eens aezeed.

Men moen alsan doen likke omme aedaan wil zyn.

Men is nauwers beter of t’huys.

Die te kermesse gaet, kermesse schuldig staet.

Men is noyt t’oud om te leeren.

Elk veugeltje zinckt zoo het gebekt is.
Mé zulk verkeert, mé zulk vereert.

Een rykemans dood en ae schamelmans wafergebak is varre aweten.

Als ’t op is ’t kokken is aedaan.

Spaeren als je ’t heet, en spaeren als je ’t nie en heet, ’t is assan spaeren.

Die nie besnot en is en moet zyn neuse nie vaegen.

Vetten zondag, pannekouke mandag, wafers dyssendag.

Als je naeme heet van vroeg op te staen, of je nog zooo lange sliepe, ’t is assan wel.

Huysvrouwe, t’huysvrouwe.

Van borgen komt zorgen.

’t zyn al straete maeren.

Men beslae geen peeren al loopen.

Roomen en is niet al op een dag aebouwen.

Habil ter tand, habil ter hand.

Lauw in den tand, lauw in den hand.

Die jounwen is alle frujken wys.

Aen ze kleene zyn, ze dansen op de schorte (op de knien), en als ze groot zyn, ze dansen op ’t harte.

Al hartelyk wellekommen en goen appetyt.

Hy is wel aeleert, maer kwaek aes’prinkelt.

Hy gaet ain schrobbe krygen.

Hy gae zeker zyn zaligheyd aezeed zyn.

Den bakker is den besten dokteur.

Als de lucht valt me gaen al droun’er zyn.

Hy moet alsan den lesten man den zak opgeven.

Leenen is assan schoe of schande.

’t komt te peerde en’t gaet te voet deure.
He woont in de vrouwe straete (of, in de streek van de Katsberg) Hy en is maer kapplaen.

En lytje (een weinig) zoete, en è lytje zeur me raekt de wereld deur.

E scheptje zoeten en e scheptje zeur me raekt de wereld deur.

’t en is nie al goud die blynkt.

Die kousse en rakt dat been nie.

Hy (of zy) is te blyden-berge begraven.

Hy (of zy) het de spaehoeste.

Nieuwe besmers vagen wel.

Hy was moeder mensche alleene, hy (of zy) was moederziele alleene.

Onregtveerdig goed en houd nie.

Hoe naeder van Roomen, hoe meer geuzen.

Men moet een appeltje houden teeg den dorst.

’k gaen dat houden tegen dat meer-nood komt.

’t is een huysduyvige.

’t is ae veugel op d’haeghe.

De stilste waters zyn de diepste gronden.

Wanneer ’s morgens is maar als enkele uren later de regen dreigt zegt men:
’t veugeltje gae zyn nessche beschyten geloov’ ik.

Myn mannige hoe oud zy je? Alzoo oud of Kallemoeyes poppe, zy was van klaere hout.

Uit de streek van Boeschepe en de Katsberg: Vreest God en de Nieuwkerkenaers.

Hy heet en halven slinjer; hy heet en draeyte; dien man en heet ’t fynste niet vast, hy heeften slinger te veele of een te kort; En heet zeker epasseert onder Merris-mulle.

Vuylen pot, vuylen po-lepel.

De kauwe verwyt de kraeye dat ze zwart is.

Hy is met ’zot in d’haege.

’t is maer van en zwarten pot dat je begrrimmelt zyt.

Oud zot is duyvels zot.

Ae schaep die bleet verliest zyn beéte.

He slaet op den busch.

Zoo haest uyt d’oogen
Zoo haest uy’t herte.

Van pooten kommen boomen.

Gepresenteerd goed en is niet begeert.

Snuyven en smooren, ’t is al geld verlooren.

Men moet gin hoy in d’eyze laeten.

Nie en weet nie en deirt.

Hy is deur ae naelde ooge aekroopen.

Dat is klappen en niet zeggen.

Den broek lappen en’t gaeren toedragen.

De middel maete is alsan de beste.

De welde is eene kwaede beeste.

’t is al olie in myn lampe.

Je klapt likke ae boek; ’ten zyn mae de letters te kort.

Klappen gaet wel, maer doen is de kunste.

Hy ken slaen en genezen.

Petje en metje, smyt ae bitje.

Petje en metje drooge beuze,
Je’hee meer snot in ju neuze als geld in ju beuze.

Ze gaen Armentiers versterken. Zy kommen in de gilde van de gelapte koussen.
(wordt gezegd van arme mensen die samen trouwen)

Hy staet daer en kyken lekke aè lotje.

Hy krouwt bagten zyn ooren, hy krouwt (schort) in zyn haer.

Boeren da ’t hair deur de mutse gruyt.

Hy is likke een heuzel in ae pispot, likke een heuzel in een kanne (wordt gezegd van iemand die in het openbaar moet spreken maar zijn stem kwijt is)

Elk voor hij en God voor al.

Die wat verdient moet wat hebben.

Staemeraers zingen wel, kreepelaers danssen wel.

God voorderje – God lunt-je (God loone u).

Wat baet de keersse en bril, als den uyl nie zien en wil!

Nood en het geen wetten.

(op aswoensdag🙂 ’t is vandage Blaeuwcappel (blaeuwkake) kermessse.

(op witte donderdag🙂 te Kassel al de poorten zyn behangen met wit lynwaed.

(kinderspel🙂 Houd al in die mey willen doen,
al af al af van my kasteel.

’t schuylt daer entwat, daer is zeker een hair in de butter.

als’t katje uyt is de muyziges danssen.

’t is open hof.

Den boom valt alwaer hy helt.

’k zou en yzeren duyvel deur ae staelen tuyn trekken.

Den man draegt ’t hoedje.

Raed naer daed komt veel te laet.

Gemak voor eere.

Men moet geen ouden koen uyt de dyken halen.

Leeft zoo dat je sterren wil.

Moedje wuk gaeme eeten? Mussels met zeepe aestooft.

He moet zorgen voor moeders kind.

Zulk leven zulk eynde.

Geen maere goe maere.

Hy leeft met de pluymen van d’uyls.

Met een druppel waer hij is dwersdeur nat.

Hy is ligt op zy peerige.

De zee loopt over.

Alle baete helpt, zey de meeze, en ze piste in de zee.

’K gae hem een aderen bril op zyn neuze zetten.

Hij heeft den hand boven den knoop.

Hy doe my blaeuwe bloemen verstaen.

Hy verstaet kamersteert voor klinkeband.

Ze zyn uyt aezit.

Hebben is hebben en krygen is de kunste.

Van den oever in den dyk helpen.

Hy ken met den oever den dyk vullen.

Men moet leven en laeten leven.

Als ’t hoy agter den wagen loopt de vorken zyn goekoop.

Eerste gewun en is maer koppe-gespin.

’t pap in den mond geven.

’t is in wilden-zoeten.

Altyd wat nieuws en zelden wat goeds.

Agter een kermisse een gisselinje.

Schippers steken malkanders over.

Raedsels

’k geef j e teraen wie dat is: hee stierveele jonk. R. hij stier geheel jong.

Een langen langen slutsaert kwam den Kasselberg nérewaert. Hy zei: wuyzige, roep juyn henniges binnen, ’k en zyn niet benauwt voor juyn honnige. Antwoorde: een worm.

E kalf en ae klaf en onder half kalf, hoe veel paeten hettine (heeft d’hinne) : twee.

Ee wit wit standige
Zounder hoepeltje nog bandige:
Die er uyt wil drinken
Moet ee gatje dr ’in klinken (een ey).

D’hamme hangt daer; is’t uwe komt pak ze.

Olden den bolder loopt over den zolder met zy balg vul mensche-vleesch. A. Kloef met eenenvoet daer in.

Een kleen kleen huyzige met meer als hondert venstertjes. A: eenen vinger-hoed.

Welke is de stoutse beesten van al? De vliege; zy durft den koning zelf in ’t aenzigt stéeken, en op zyn kleeren schyten.

’K houden t in myn hand en ’k smyten ’t over ’t huys? Een slove gaeren.

Ik kwam in ae donker straetje gegaen
En ’k hoorde de klokke van Roomen slaen
En oen meer dat de klokke sloeg
Oe meer dat de boerinne loeg.

Hooge in’t drooge, kort aekleed, kasten, aedaan zonder ziele. A: de klokke.

Waer heeft den eersten nagel van de kerke geslegen aeweest? A: op zyn hoopt.

Lange lange ranke Van hieren tot Vranke, Et van Vrancke tot Veuzen, J’en kint nie raen (gaen-) in in zeven uren A: een waege-slag.

’k geef je te raen hoe da’t was
Hoe het honniges naeme was,
’t honniges naeme was vergeeten,
’k hem al dry keer ezeyd en j en gae’t nog niet weten
C Antw. ’t honniges naeme was Was.

Wie zyn d’ouders (d’houders) van de beelden. A: de nagels

Welk is ’t dat me dickwels maeyt En dat me noyt en zaeyt? Antwoord : den baert.

D’heeren droegen ’t mee En de boeren ’t smyten wey.

D’eerste snuyten den neus in eenen doek, d’ander met de vingers.

Hoe die is de zee?
Antwoord: Eene brykke-smeete diepe.

Hoeveel kalversteerten moet men hebben om tot de locht te gaen?
Antwoord: Een als hy lankgenoeg is.

Kreet bij het binnenhalen van de oogst:
Kriole, Kriole, Kriole ; ’t leste voer gaet in, en’t gaet al in.

Kreet van van de koewachter: Djulle warto o, Kom aen hier jalauw
Djulle peene, Djespaers koen lopen in ’t alle gemeene ;
Laet ze lae loopen, laet ze maer haelen, Despaert en heet gin geld enoeg om de schae te betaelen, ze gaen moeten den besten broek van zyn gat afhaelen, popelieren wisse, hy gaen slaen op den koewagtersbillen dat bloed zal pissen, appelaeren tak, steek’t vier in ’t gat, brand’t niet enoeg blaest nog wat, Djulle warto o Gispar het een grooten legaert van e koewagter jalauw!

De wereld is vol zaeks en oogen.

Die gaet op ’t ys
En is nie wys.

Meest raept meest heeft.
Hil helt met alle winden
Hy draeyt met alle winden.

H’en is zoo zot niet als dat zy mutse staet.

Hy en is van geen kom af.

Nie weeten van wat hout pyltjes maken.

Voor rijke lui:
Zulken dag
Zulke spyze.

Onzen Heere schept de dagen, en zy gaen der deure.
’t Is een effrouwe
Met ae gat in heur mouwe.

Den duyvels zak en is noyt vul.

Leerlingen en zyn geen meesters.
Men vinkt alsan meesters boven meesters.

Den tyd gaet raed geven.

Die tyd wint wint veele.
’t baet geen preeken waer dat er geen gelooven en is.

’t En is maer den rook die uytgaet.

Goed verlooren iet verlooren
Eer verlooren meer verlooren
Tyd verlooren veel verlooren
Ziel verlooren al verlooren.

Belofte is schuld.

’t Is beter ee nveugel in d’hand als twee op d’haeghe.

Vallen van den os op den ezel. Va, de, pever in den dyk.

Twee vlien met aelap slaan.

Men maeg nie voorder springen als dat zy stok lank is.

Men vangt meer vliegen met zeem als met azyl.

’t Is likke ae druppel water op ae gloeyende yser.

Den vriend zyn van Jan Glorie.

Jantje Peek : de duivel.

Men zegt: ’t maekt zomtyds goed te visschen in troubel water.

Tyd van kommen en tyd van scheen.

Twee keerssen in ae vier
Is alle man bystier.

Jonk te peerde, oud te voet.

Tussen komen en glazen

Dien man heet een schoone pen.

De stoutste wizzels zuypen de beste eyers uyt.

Die een stroy op een ander toont heeft dikwils een geheel bond op zyner rug.

Men ken leven met eenen God, maer nie met eenen mensch.

M’ontfangt meer stank of dank.

’t Is graeuw-rok en blaeuw-rok die’t al betaelt.

Als men iemand een feestdag gaet wenschen:
’k hen aewist in’t hovige van den heer
’k heb een bloemtje geplukt ’t uwer eer,
God is den wyngaert, en we zyn de ranken,
Wil je me beschinken ’k zal je bedanken
’k wensche je een zalige feestdag.

’t is vandage junen aven en morgen junen dag
’t is weerd dat ik u besteeken mag
’kwensche u een zalig…

Barulle, barulle, goe appeljaer
Meer appeltjes of blaeyghes.

Vroeger werd de dag voor de naamfeest van Johannes de Doper (24 juni) vuren aangestoken bij een kruispunt terwijl men riep:
“Vidauw, Vidauw” (vier auw). Deze traditie bestaat niet meer.

Als de twee blinde malkanders leen, zey vallen al beye in den dyk.

Als d’eene koey byst, d’ander steekt den steert op.

Hy kykt gelyk een uyl in een ankergat.

Hy staet daer like een uyl op een braeke.

De veugel op ’t nest betraepen.

Alle hout en is geen timmer-hout.

’t Houd zoo het vaelt.

D’occagie maekt den dief.

Hy moet springen of verdrinken.

Eenen grooten lanteiren met ae kleen licht.

Hy was greed om uyt zyn schoen te springen.

Kinders zyn kinders.

Als den eenen niet en wilt, den anderen bid er om.

Huwen (trouwen) is kermisse, maer ’t heet dikkers veele slegte.

Kandeel-dagen (kandeel-dag = dags naer een kermesse).

Zulk volk zulk wierook.

Me moet nie byten zonder bassen.

Waer er volk is daer is neringe, zeyde Uylspiegel, en hy stelde zyn kraem in de kerke.

Me moet stellen teire na neire.

Daer zyn meer huyzen of kerken.

’t Gaet van en twaer kommen, van de kerke of van den disch.

’t Spreekwoord zegt: waer dat je wel zyt, je moet je wel houden.

Halet den kleder boven en teekt vier pond.

Die geeft dat hy heeft
’t is weerdig dat hy leeft.

Je moet altyd uw hanniges (handen) regte draegen.

’t Gaet d’eene oore in en d’ander uyt.

Schevien zonder zeepe.

Zaeyen naer den zak.

Tusschen bonten en vloogen.

Een werksken doen tisschen tyden.

Hy klapt alsan goed kom het uyt.

Die kan lyden en verdraegen
Weet alles zonder vraegen.

Kreet van de koewachter:

Ah! Gynen grooten grooten leegaert
Gaet gy van nu al huysenwaert
Om eenen droeven cheutel zoete pap
Waer in den hond zyne muyle staek
En de katte haere poot braek.

Kreet bij het binnenhalen van de oogst:

Viva den acker man
Die wel beschinken kaen!
Geluk boer en boerinne,
Het beste voer kom in
Cariole! Cariola!

’t Is beter een huys in den pot als geen vet.

Men sluyt geen brood voor vrienden.

Die zegt dat hij wilt moet dikwils hooren dat hij niet en wilt.

Raed naer daad is te laet, als ’t kalf verdronken is.

Met de fluyte gewonnen en met de fluyte verteerd.

Den konings hand is zoo lang als zyn land

Vette ganzen en vliegen niet verre.

Gepubliceerd

23.08.2012

Kernwoorden
Reacties